‘SAMEN KOM JE ECHT VERDER'

‘Je kunt onderschatten hoe ingewikkeld het is om woningen te isoleren,’ vertelt Orin Tijsse Klasen van Verbouwstromen. ‘Als je het bewoners eenvoudig wil maken en zo min mogelijk kopzorgen en overlast wil bezorgen, moet je heel veel goed geregeld en afgesproken hebben. Wij noemen dat “ontzorgen”.’

In het Klimaatakkoord kregen gemeenten een regierol om bewoners te ontzorgen bij het nemen van isolatiemaatregelen voor hun huis. Maar voor gemeenten was die rol nieuw. Dat was een van de redenen voor Verbouwstromen om de MCO-aanpak te ontwikkelen. ‘Die is ontstaan doordat wij in het land gemeenten vroegen waar ze tegenaan liepen,’ vertelt Orin Tijsse Klasen. ‘We merkten dat iedereen hetzelfde wiel opnieuw aan het uitvinden was. We gingen nadenken over een aanpak die voor veel gemeenten zou kunnen werken en hen zou helpen de verduurzaming van woningen zo in te richten dat ze maximale impact kunnen maken. Dat werd de MCO-aanpak.’

Fundamentele vraag

Bas van de Westerlo is businessmanager Circulair bij Volantis en, in opdracht van  de Regionale Energie Strategie (RES) Noord-Midden Limburg, regiotrekker voor de MCO-aanpak. Na een periode waarin gemeenten lang met elkaar in gesprek waren, zijn vanaf de zomer van 2024 grote stappen gezet. In december 2024 publiceerde de regio de aanbesteding. Van de Westerlo: ‘Na een lange aanloopperiode is het gelukt: we zijn van de kant af.’

Wat zijn jullie aan het doen in de regio Noord-Midden Limburg?

Van de Westerlo: ‘De RES Noord-Midden Limburg bestaat uit vijftien gemeenten, waarvan elf voor deze MCO-aanbesteding zijn verenigd in een “coalition of the willing”. Die hebben gezegd: wij willen het Nationaal Isolatie Programma (NIP) samen uitvoeren.’

Stonden de gemeenten meteen open voor samenwerking?

Van de Westerlo: ‘Voor samenwerking op zich staan ze allemaal open. Maar ze waren al vrij lang met elkaar in gesprek zonder concreet resultaat. Dus daar ontstond wat weerstand, ook vanuit de politiek en bestuurders: we moeten snelheid maken. Aanvankelijk hadden veel gemeenten hun eigen voorkeuren. De ene wilde biobased materialen gebruiken, de andere do-it-yourself, ieder had zijn eigen “smaakjes”. Dat leek elkaar te remmen.’

Tijsse Klasen: ‘Het was nog een beetje aftasten, er was onzekerheid. Daar hebben vervolgens Bas en Dennis [de Hoog, red.] van Volantis veel tijd in gestopt. Die hebben gezorgd dat iedereen dat “goede gesprek” ging voeren. Daardoor ontstond vertrouwen.’

Van de Westerlo: ‘Wij hebben een fundamentele vraag gesteld: willen we hier samen mee door? Elf gemeenten zeiden ja. Vanaf het moment dat werd gezegd: we willen toewerken naar een aanbesteding, startten we samen met Verbouwstromen een intensief proces dat ons in een paar maanden tot een concrete aanbesteding bracht. Aan de slag vanuit een ambitieuze doch haalbare planning, steeds inhoudelijke documenten producerend. Er ontstond een trechter: hoe verder we kwamen, hoe meer duidelijkheid en vertrouwen er kwam. Dat leidde tot bevestiging van gemeenten om samen verder te gaan.’

Gevoel van eenheid

Een belangrijk moment kwam na de zomer van 2024, toen de wens opkwam een samenwerkingsovereenkomst te sluiten. Van de Westerlo: ‘In andere regio’s gebeurde dat pas een stuk later in het proces. We hebben het toch gedaan, met een maand vertraging als gevolg maar uiteindelijk was het een heel goede keuze. In die overeenkomst staan afspraken over zaken als: wat is de rol van de penvoerder (in ons geval de gemeente Venlo)? Wat is de rol van de andere gemeenten en van Verbouwstromen? Toen die overeenkomst er was, viel alles op zijn plek en ontstond een gevoel van rust. En van eenheid, het gevoel: we zijn een team, we gaan dit samen verder brengen.’

Tijsse Klasen: ‘Achteraf gezien was dat het moment dat de samenwerking heel anders werd. Dat er veel meer naar elkaar werd gekeken en van elkaar geleerd.’

Wat werd er dan duidelijk voor de deelnemers?

Van de Westerlo: ‘Een voorbeeld: als je met elf gemeenten bent waarvan er één penvoerder is, dan loop je het risico dat veel verantwoordelijkheid verschuift naar die ene. Dan kan bij andere gemeenten onzekerheid ontstaan: heb ik wel genoeg invloed op wat er gebeurt in mijn gemeente, in mijn straat, met mijn bewoners? Op het moment dat we vastlegden dat we als één groep gaan opereren, gaf dat voor iedereen rust. Want uiteindelijk gaat het om veel geld en dat wil je goed besteden.’

Wat wordt er precies ontzorgd met de Meerjarige Collectieve Ontzorgingsaanpak?

Tijsse Klasen: ‘Het verduurzamen van hun woning is voor bewoners veel gedoe. Het kost tijd en bewoners lopen tegen complexe vraagstukken aan. Allemaal drempels om aan de slag te gaan. Met ontzorging wordt het gedoe uit handen genomen door een ontzorgingspartij. Deze begeleidt van verduurzamingsadvies tot en met uitvoering. Ook financiering kan een drempel zijn. Daarom worden bewoners geholpen met landelijke en lokale subsidie. Afhankelijk van de doelgroep ontvangt een bewoner meer of minder subsidie. De minimadoelgroep krijgt bijvoorbeeld gratis vloer- en spouwmuurisolatie en hoeft niks zelf te financieren. Zo worden de bewoners met het meeste belang bij isolatie, optimaal geholpen.’

Een van de gunningscriteria is dat er biobased materialen worden gebruikt. Kunnen jullie daarover meer vertellen?

Van de Westerlo: ‘Het NIP gaat uiteindelijk om het reduceren van CO₂-uitstoot en energiegebruik. Al in de aftastende fase hoorde je vaak: als we gaan isoleren, moet dat op een duurzame manier. Want ook met materiaal kun je CO₂-impact hebben. Naast de NIP is er een “Nationale Aanpak Biobased Bouwen”, en de groep zei: waarom pakken we die twee niet samen? Dus waar dat kan gebruiken we biobased isolatiemateriaal.’

‘Natuurlijk komen daar ook de “ja maar’s”: kan dat financieel? Is de kwaliteit net zo goed? Kunnen we het met lokale partijen doen? Daarvan hebben we gezegd: onze hoofddoelstelling blijft het zo goed mogelijk isoleren van woningen. En we kijken of we dat zo maximaal mogelijk biobased kunnen doen, bij voorkeur met lokale partijen.’

Tijsse Klasen: ‘Biobased is een groeiende markt en we kunnen niet vijf jaar in de toekomst kijken. Daarom besloten we de lat elk jaar wat hoger te leggen. Dus je hoeft niet vanaf moment één alles biobased te doen, het mag groeien. Daarnaast, en dat is hier onderscheidend, is er innovatiebudget voor beschikbaar.’

Welke boodschap hebben jullie voor gemeenten die voor dezelfde opgave staan?

Van de Westerlo: ‘In de eerste plaats natuurlijk: doe het samen. Dan kom je écht een stuk verder. En mijn persoonlijke oproep is: combineer het met biobased materialen. Werk op zo’n manier dat het nog meer positieve impact heeft op milieu, omgeving en de gezondheid van de mens.’

Tijsse Klasen: ‘Gemeenten lopen allemaal op verschillende manieren voorop. De ene heeft ervaring met inkoopacties, de andere heeft al een collegevoorstel klaarliggen, een derde heeft dingen gedaan op het gebied van bewonersactivatie. Het uitwisselen van die kennis is veel makkelijker als je allemaal tegelijk in hetzelfde proces zit. Dan ga je bij elkaar over de schouder kijken. Dat doe je ook bij je buren, als die zonnepanelen hebben kijk je ook even: hoe hebben zij dat gedaan?’

‘Maar timing is key, dus het helpt om het op hetzelfde moment te doen. Daarin proberen wij als Verbouwstromen te ondersteunen. Door het proces te faciliteren dat gemeenten van elkaar leren en op elkaar mogen leunen. Maar ook door templates in te brengen, en specifieke kennis en expertise op het gebied van aanbesteden. Dan begin je echte tijdwinst te boeken. Tijd die je anders elf keer kwijt bent aan procedurele zaken en juridische inrichting, kun je dan besteden aan het betrekken van bewoners. Bijvoorbeeld: de wijk ingaan, met je bewoners praten en vragen wat ze nodig hebben.’