OP ZOEK NAAR WONING-DNA

Samen sterker, sneller en slimmer – dat is het motto van een consortium onder leiding van sociale onderneming KnopOm, dat met behulp van de MEER-subsidie 1.001 woningen in Noord-Holland gaat verduurzamen. Geheim wapen is de door TNO ontwikkelde ‘contingentenaanpak’. Roebyem Anders (KnopOm) en Sten de Wit (TNO) vertellen over het project. ‘We kunnen met steeds grotere precisie zeggen welke oplossingen werken voor welke gebouwen.’

KnopOm is opgericht met één missie, vertelt Roebyem Anders: ‘Dat we niet rusten voordat de energiearmoede in Nederland is opgelost.’ Het probleem wordt nu nog getemperd doordat de overheid bijspringt met een prijsplafond op energie en het Tijdelijk Noodfonds Energie. ‘Maar dat is heel duur en niet effectief,’ legt Anders uit. ‘De overheid betaalt gewoon de rekening van mensen. Als dat geld wordt geïnvesteerd in het verduurzamen van die woningen, los je het probleem structureel op.’ En het probleem is groot: als de overheidssteun wegvalt, belanden bijna één miljoen huishoudens in de energiearmoede, becijferden TNO en CBS.

Een wereld te winnen

Het consortium is breed opgezet: naast KnopOm en externe partner TNO, bestaat het uit mede-initiatiefnemer Winst uit je Woning, de gemeenten Zaanstad, Heemstede en Wormerland, de woningcorporaties Parteon en Woonwaard, en uitvoerend intermediair Inside Out. Dat zo’n brede coalitie broodnodig is, merkte Roebyem Anders tijdens een onderzoek dat ze deed naar oplossingen voor de energiearmoede. Ze ging in gesprek met directeuren van woningcorporaties, onderhoudsbedrijven en ‘adviseurs in het hele ecosysteem rond woningverduurzamingen’. Ze kwam erachter dat de helft van de investeringen die woningcorporaties doen voor renovaties, gaat zitten in ‘softkosten’. ‘Dan heb ik het over adviseurskosten, projectmanagement, begeleiding, risico-opslagen et cetera,’ aldus Anders. ‘De helft! Idioot veel.’

Ze raakte geïnspireerd door een project van woningcorporatie Parteon. Zij namen het initiatief om met meerdere woningcorporaties een verbouwstroom op te zetten voor nieuwbouw. Daarbij maakten ze gebruik van gestandaardiseerde, fabrieksmatige concepten die ze over grote aantallen woningen konden uitrollen, en bespaarden zo tientallen procenten op proces- en inkoopkosten. ‘Ik dacht: dat moeten we ook doen voor renovatiewoningen,’ zegt Anders. ‘Daar is een wereld te winnen, om die 50 procent softkosten, waar eigenlijk niemand veel toegevoegde waarde heeft, terug te brengen door corporaties te laten samenwerken.’

Het proces omgedraaid

De tweede inspiratiebron voor Roebyem Anders was de door TNO ontwikkelde ‘contingentenaanpak’. Sten de Wit, programmamanager bij TNO, legt uit: ‘Om tempo te krijgen in de verduurzaming, moeten we veel meer toe naar schaalvergroting en naar industrieel en gestandaardiseerd werken. Zodat we met minder mensen méér kunnen doen, en goedkoper. Dan moeten we zorgen dat we de oplossingen die er zijn, zo repeterend mogelijk kunnen toepassen. Dus niet steeds op zoek naar maatwerk, want je zoekt schaalvoordelen.’

Een groot voordeel van Nederland, vertelt De Wit, is dat wij beschikken over databases met enorm veel gegevens over woningen. ‘Die kun je slim inzetten. Dus wij vragen aanbieders: geef mij de gegevens van twee-, driehonderd woningen waar je een bepaalde verduurzamingsaanpak hebt toegepast en hoe dat heeft uitgepakt. Vervolgens gebruiken wij een tool met machine learning algoritmes om uit te zoeken op welke woningen deze aanpak ook goed zal werken. Dit noemen we de contingentenaanpak. Je identificeert als het ware het DNA van woningen waar deze oplossing op past. En daarmee kun je woningen met dit DNA snel vinden en efficiënt renoveren.’

‘Met de contingentenaanpak draai je het proces om,’ zegt Roebyem Anders. ‘Corporaties werken niet vanuit een wijkaanpak, maar vanuit oplossingen.’ Gebouweigenaren kunnen hun vraag bundelen tot specifieke clusters gebouwen waarop eenzelfde verduurzamingsoplossing op steeds dezelfde manier kan worden toegepast: contingenten. Anders: ‘En doordat er telkens data en oplossingen worden toegevoegd, wordt de tool steeds slimmer. Zo kunnen we met steeds grotere precisie zeggen welke oplossingen werken voor welke gebouwen.’

Schaal maken

In juli kreeg het consortium de MEER-subsidie toegekend door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. ‘Voor dit project heeft Winst uit je Woning twee maatregelenpakketten geïdentificeerd,’ vertelt Sten de Wit. ‘Stevige pakketten, met warmteoplossingen en isolatie.’ Ten eerste kunnen particuliere woningeigenaren in Zaanstad, Heemstede en Wormerland de subsidie gebruiken wanneer ze een specifiek pakket maatregelen afnemen. Dit pakket bestaat uit onder meer een (hybride) warmtepomp, zonnepanelen, balansventilatie en isolatiemaatregelen. Ten tweede – en meest relevant voor Roebyem Anders’ werk tegen energiearmoede – gaan woningcorporaties Parteon en Woonwaard aan de slag met slimme collectieve warmte voor hoogbouw.

‘Voor dat contingent – minimaal vier etages met plat dak – is het heel lastig een goede warmteoplossing te vinden,’ zegt Anders. ‘Die appartementen zijn nu volledig gasgestookt. Maar een beetje zichzelf respecterende woningcorporatie gaat geen nieuwe cv-ketels meer ophangen. Daarvoor hebben wij nu een goed alternatief, en met die MEER-subsidie erbij kunnen we echt schaal gaan maken.’

Het pakket voor de hoogbouw is ontwikkeld door Inside Out, een van de partners in het project en gespecialiseerd in geprefabriceerde modules voor gestapelde bouw. ‘Er wordt een gestandaardiseerde warmtepomp in een container met een hoogwerker op het platte dak van een flat gezet,’ vertelt Anders. ‘Daarna komt er een individueel afgiftesysteem binnen de woningen. In veel gevallen kan dat op het bestaande afgiftesysteem. Dan is er een zonneboiler voor warm water en er worden zonnepanelen gelegd. De woningen van Woonwaard gaan we ook nog isoleren. Dat doen we met biobased materialen.’

Doorpakken

Ofschoon de MEER-subsidie bestemd is voor de renovatie van 1.001 woningen, zijn de ambities veel groter. Volgens het consortium is de directe opschalingspotentie ruim tienduizend woningen, en de indirecte bijna 1,7 miljoen. Daarin is een belangrijke rol weggelegd voor TNO, zegt Sten de Wit. ‘Wij ondersteunen het consortium bij het in de praktijk brengen van de opschalingsplannen. Wij willen er ook van leren, met als hoofdvraag: hoe verduurzamen we met zo min mogelijk menskracht zo veel mogelijk woningen? En dan zodanig dat je straks dit soort pakketten betaalbaar kunt blijven toepassen, liefst zonder subsidie.’

Ook Roebyem Anders kijkt al veel verder vooruit. ‘Inside Out heeft me voorgerekend dat als we drieduizend woningen bij elkaar krijgen, de prijs kan zakken van 14.000 euro per woning nu, tot 10.000. Dus als er woningcorporaties zijn die dit lezen en dat interessant vinden, kunnen ze contact opnemen. Wij willen nu echt doorpakken.’